Хеди Ламар... Има нешто аристократско и џентлменско во тоа име и презиме, некаков гламур на старомоден начин, што се чувствува веднаш штом ќе ги изговорите, иако всушност се псевдоними. Но, таа не беше само филмска дива и холивудска убавица, не беше само Самсоновата Далила од најпознатата филмска адаптација на епската библиска приказна. Таа беше и инженер, пронаоѓач и пионер на безжичните комуникации, а производите што го користат нејзиниот патент може да се најдат во секој дом денес.
Стив Џобс го основа Епл, Марк Закерберг стои зад Фејсбук, и ништо од ова немаше да се случи ако холивудската убавица не ја измислеше технологијата со широк спектар за насочување ракети и торпеда во Втората светска војна, поставувајќи ги темелите за сите Wi-Fi, Bluetooth и GPS технологии без кои денешниот живот би бил незамислив. Хеди Ламар, дива и генијалец.
Веројатно се сеќавате на сцената од култниот „Маратонци“, кога Ѓенка – Бора Тодоровиќ ѝ вели на Кристина, или Сека Саблиќ: „Браво, само пливај, изгледаш подобро од Хеди Ламар!“.
Една од најубавите жени на своето време беше запаметена по тоа што прва се соблече на големото платно. За жал, помалку се знае дека таа била инженер и пронаоѓач, без чии пронајдоци современиот свет не би можел да функционира. Но, да почнеме по ред...
Научник од детството
Родена е како Хедвиг Ева Марија Кислер на 9 ноември 1914 година во Виена, само неколку месеци по почетокот на Првата светска војна. Таа била единствено дете на угледен пар – нејзиниот татко, Евреин роден во Галиција, бил заменик-директор на најголемата банка во Австро-Унгарија, а нејзината мајка, Гертруда, била пијанистка од Будимпешта, чие семејство исто така припаѓало на високото општество.
Иако два различни света, научниот и уметничкиот, се испреплетени во неа уште од мала, нејзината љубов кон глумата преовладувала. Уште од детството била фасцинирана од театарот, во кој нејзините родители често ја воделе, но и од технолошките пронајдоци, кои го промениле лицето на светот во првите децении од минатиот век.
Таа отсекогаш била заинтересирана за тоа како функционираат одредени уреди. Но, кога победила на натпревар за убавина на 12-годишна возраст, се заљубила во камерата и сфатила што ја привлекува повеќе. Љубовта била взаемна. Другото станало хоби, како што подоцна го нарекла, нешто што останало во сенка, иако само за јавноста.
Додека посетувала часови по глума во Виена, еден ден добила порака од нејзината мајка и се упатила кон најголемата филмска компанија во Австрија, каде што успеала да се вработи како сценарист. Таму, во 1930 година, таа добила мала улога во романтичната комедија „Пари на улица“ (1930), а потоа познатиот продуцент Макс Рајнхарт ја ангажирал во претставата „Послабиот пол“, изведена во театарот „Јозефштат“.
Филм кој ги сруши сите табуа и граници
Рајнхарт бил толку импресиониран од неа што ја повел со себе во Берлин. Тој рекол дека таа е „најубавата жена во Европа“.
На почетокот на 1933 година, кога имала 18 години, се појавила во контроверзната драма „Екстази“, која ѝ ги отворила сите врати. Може да се каже и дека е првиот еротски филм, не само затоа што Хеди Ламар стана првата актерка што се соблече гола пред камерите, туку и поради сцените што го прикажуваат чинот на водење љубов, иако се видливи само лицата на актерите.
Иако овој револуционерен филм се сметал за уметничко дело во повеќето европски земји, дури и освојувајќи награда на Венецискиот филмски фестивал, тој бил забранет во конзервативна Германија а во Америка бил прикажан дури седум години подоцна. Затоа чекала додека стигне во Холивуд, но вредело.
„Фабриката за соништа“ веќе ги имала своите предвоени диви: Марлен Дитрих, Џин Харлоу, Вивиен Ли, Катарин Хепберн, Грета Гарбо, Оливија де Хавиланд... Конкуренцијата беше жестока, но Хеди успеала да го освои своето место под сонцето, благодарение на наслови како „Алжир“, „Нафта“ со Кларк Гејбл и Спенсер Трејси, „Девојката од Зигфелд“...
Снежана со мозокот на Ајнштајн
Најголемиот успех го постигнала подоцна, во 1949 година, со филмската адаптација на библиската приказна „Самсон и Далила“, од познатиот режисер Сесил ДеМил, која освоила два Оскари. Исто така, послужи како инспирација за уште еден гениј и креативен гениј, Волт Дизни, во 1937 година за ликот на Снежана, од првиот долгометражен анимиран филм во боја.
Таа беше единствената што можеше да отелотвори класична и безвременска убавина. Аниматорите на Дизни се свртуваа кон вистински луѓе како модели за да ги оживеат своите ликови, а препознатливите црти на лицето на Хеди è високи јагодички, полни усни и темни очи во облик на бадем – ја правеа природна референца. Ако Снежана, првата и вистинска, ве потсетува на некого, да – тоа е таа.
Љубовниот живот на Хеди Ламар исто така заслужувал да биде прикажан во филм, што можеби звучи клише, но не и во нејзиниот случај – доволно е да се спомене дека помеѓу 1933 и 1965 година, таа се мажела и се развела шест пати, родила три деца и измислила работи без кои животот денес би бил апсолутно незамислив. Едноставно кажано, таа нè запозна со иднината.
Таа се омажила за прв пат во 1933 година за Фридрих Мандл, трговец со оружје, 13 години постар од неа, кој одржувал блиски врски со Бенито Мусолини и Адолф Хитлер. Секако, на нејзините родители, кои биле Евреи, тоа не им се допаднало, па затоа упорно се обидувале да ја расипат нејзината приказна.
Шест брака, три деца и безброј пронајдоци
Сепак, тврдоглавата и незрела Хеди ја сметала Манд за шармантен, игнорирајќи го фактот дека тој постојано ја изневерувал, строго ги контролирал нејзините движења, па дури и ѝ забранил да ја продолжи кариерата по филмот „Екстази“, што воопшто не му се допаднал.
Кога се освестила, Хеди открила дека цело време била затвореник во неговиот замок на Шварценегер. Единственото добро беше што имала можност да му прави друштво на деловни состаноци со научници и други експерти од областа на воената технологија, за што наскоро и самата се заинтересирала.
Кога бракот станал неподнослив, таа решила да го напушти сопругот. Всушност, да избега, и од него и од земјата. Ова се случи откако таа се преправила во слугинка и заминала во Париз, а потоа во „ветената земја“.
Две години подоцна, таа се омажила за продуцентот Џин Марки, потоа за британскиот актер Џон Лодер, за швајцарскиот забавувач и бизнисмен Теди Стауфер, и потпишала пред регистраторот уште двапати – прво со нафтениот магнат Хауард Ли, а подоцна и со адвокатот Луис Бојер. Таа ставила крај на своите бракови во 1965 година, отприлика во времето кога ја завршила својата кариера.
Со својот трет сопруг, Џон Лодер, таа имала две деца, Дениз и Ентони, додека тврдела дека нејзиниот син Џејмс, од претходна врска, всушност бил посвоен.
За време на паузите во снимањето, таа ја создала иднината
Иако немала формално факултетско образование, тоа не ја спречило да му подари на светот неколку пронајдоци, од кои некои биле децении пред своето време. За време на паузите од снимањето, таа создала тајна и револуционерна технологија во својот трејлер.
За време на Втората светска војна, таа се заинтересирала за системот за радио-наведување на торпеда, кои честопати се заглавувале или скршнувале од курсот. Затоа таа и нејзиниот пријател, композиторот Џорџ Антеил, развиле систем во кој не можело да се меша однадвор. Таа го измислила методот на пренос со широк спектар со скокање на фреквенција.
Изумот бил официјално патентиран во 1941 година, но американската морнарица го сметала за премногу комплициран за секојдневна употреба. Сепак, оживеал две децении подоцна, за време на Кубанската ракетна криза, каде што беше користен за таргетирање подморници, спроведување блокада и спречување на Армагедон.
Нејзиниот „таен комуникациски систем“ бил успешно користен во борбата против нацистите. Работата на Хеди Ламар на технологијата за широк спектар доведе до развој на бројни пронајдоци кои го подобрија човештвото и го олеснија животот во 21 век - GPS, Wi-Fi и Bluetooth, а без нејзиниот брилијантен ум веројатно немаше да има паметни телефони.
Најголемиот гениј на Холивуд
Тоа е само едно од нештата што некогаш ги правела најплатената холивудска актерка. Таа исто така се интересирала за аеродинамика, подобрување на семафорскиот систем и измислила флуоресцентни огрлици за домашни миленици, бавногоречки фитили за близина и ароми за храна. Хеди и Антејл постхумно биле примени во Салата на славните на пронаоѓачите во 2014 година.
Иако била чист гениј и пронаоѓач, во својата автобиографија се опишала себеси со овие зборови: „Претпоставувам дека дојдов од друга планета. Подобрувањето на работите ми доаѓа природно.“
Еден од првите холивудски секс симболи, чиј Ајнштајновски мозок работел не со 100, туку 500 пати на час, почина на 19 јануари 2000 година во Флорида. Дел од нејзината пепел беше расфрлана во Виенската шума, според нејзината последна желба, а урната се наоѓа на Централните градски гробишта.
Пет години подоцна, првиот Ден на пронаоѓачите била прославен во сите земји што зборуваат германски јазик – избраниот датум бил 9 ноември, нејзиниот роденден. Меѓу морето од признанија, би сакале да го истакнеме и фактот дека квантниот телескоп, инсталиран во 2014 година на покривот на Универзитетот во Виена, е именуван по Хеди Ламар, а по неа е име
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
