Израел се наоѓа на чекор од историски пробив во својот конфликт со Иран. Меѓутоа, останува прашањето дали ќе може долгорочно да ја искористи оваа предност и да го трансформира регионот.
Армијата на Израел изврши над илјада воздушни напади врз иранската нуклеарна инфраструктура, уништувајќи складишта на балистички проектили и изведувајќи акции против иранските воени лидери и научници.
Премиерот Бенјамин Нетанјаху постави три главни цели: елиминирање на нуклеарната програма на Иран, неутрализирање на капацитетите за производство на балистички проектили и разбивање на иранската мрежа на милитантни групи во регионот.
Иран неколкупати лансираше балистички проектили кон Израел, и покрај силната израелска противвоздушна одбрана дел од нив погодија цивилни цели. Сепак, обемот на нападите се намалува, што според експертите укажува на исцрпување на иранските резерви и лансери.
Улогата на САД
Иранските капацитети сè уште не се целосно уништени, а се поставува прашањето дали израелската војска има сили да го уништи најутврденото иранско нуклеарно постројување – објектот Фордо, скриен под планина.
Американскиот претседател Доналд Трамп изјави дека само САД имаат можност да ја уништат таква цел, но дали тоа ќе го сторат останува неизвесно.
Администрацијата во Вашингтон сè уште разгледува дали директно да интервенира, откако првично повикуваа Израел да почека со нападите и да му даде шанса на дипломатско решение.
Американската армија поседува масивна бомба GBU-57, позната како Massive Ordnance Penetrator, способна да продре низ силно утврдени подземни објекти. Ниту една друга држава нема вакво оружје.

Израел може и сам да се обиде со специјални операции да го оштети објектот Фордо, но таквата мисија носи сериозни ризици.
Доколку постројките бидат само делумно уништени, Иран би можел повторно да ја рестартира програмата, а режимот во Техеран под притисок би можел уште побрзо да се доближи до развој на нуклеарно оружје.
Според американското разузнавање, Иран сè уште официјално нема донесено одлука за развој на нуклеарна бомба, иако поседува рекордни количини обогатен ураниум за земја што формално нема нуклеарно оружје.
Ако САД се вклучат директно, Иран најверојатно ќе ги насочи нападите кон американските бази во регионот, што веќе се има случено низ Сирија, Ирак и Јордан – последниот таков напад однесе три американски животи во јануари 2024.
Иранскиот врховен лидер Али Хаменеи предупреди дека секое американско вмешување во конфликтот ќе донесе "невратлива штета".

Режимска промена и неизвесност
Симнувањето на иранскиот режим не беше експлицитна цел за Израел на почетокот на операцијата, но неодамнешните изјави и акции покажуваат дека ваква амбиција сè повеќе се појавува.
Падот на режимот би отворил нови прашања – кој би ја презел власта во земја од 90 милиони жители и дали новото раководство би се откажало од нуклеарните амбиции? Искуството од Ирак, Либија и Авганистан покажува дека смената на режим обично носи нови, често сериозни, проблеми.
"Дури и да се оствари смена на режимот, не е извесно дека ќе дојде подобра власт, а новиот вакуум може да доведе до нови поделби и хаос," вели поранешен советник за национална безбедност.
Дури и ако ајатолах Хаменеи го преживее конфликтот, неговиот режим би излегол ослабен, особено со уништени нуклеарни постројки и загубени сојузници низ целиот регион.
Израел во последните месеци радикално го промени балансот во Блискиот Исток: Хамас во Газа и Хезболах во Либан се сериозно ослабени, а режимот на Асад во Сирија, традиционален ирански сојузник, е соборен. САД, пак, водат ограничени воени операции против јеменските хутски сили.
Иран со години градел и финансирал мрежа на прокси-сили, позната под името „Оска на отпорот“, но оваа стратегија го изгуби ефектот со директната конфронтација со Израел.
"Во последните 18 месеци, Израел воспостави доминација во ескалација, управувајќи со темпото, интензитетот и насоката на конфликтот спрема Хамас, Хезболах и Иран," изјави поранешен американски дипломат.
Воена победа ≠ политички успех
Успесите на бојното поле не гарантираат трајна промена на Блискиот Исток и не ја олеснуваат нормализацијата на односите помеѓу Израел и водечките арапски држави. Обидите за приближување и договор со Саудиска Арабија се стопирани по инвазијата на Хамас, а барањата за признавање на палестинска држава станаа уште построги.
Така, и покрај воената доминација, Израел и неговите сојузници се соочуваат со тешка задача: како победата да се претвори во трајни политички добивки и стабилност за наредните генерации.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата