Трамп повторно го посакува Гренланд
НУК, Гренланд — Поранешниот американски претседател Доналд Трамп повторно се огласи со идејата САД да го купат или присвојат Гренланд. Овој најголем остров на светот, сѐ повеќе е во фокусот на меѓународното внимание поради својот стратешки потенцијал. Трамп смета дека Гренланд е од суштинско значење за американската безбедност и не ја исклучува употребата на сила „ако се покаже потреба“.
За повеќето Американци, Гренланд може да изгледа како ладен и далечен егзотичен остров, но битката за контролата врз него може да ја прекрои сликата за Арктикот – од транспорт, преку ракетна одбрана, до глобалниот баланс на моќта во северните предели. Зад критиките упатени кон плановите на Трамп, се наѕира вистината: островот е арена каде се судираат интересите на САД, Кина и Русија.
Американската влада не останува само на зборови. Во мај, Вашингтон започна разговори за Заеднички договор за слободна асоцијација со Гренланд, кој би можел да овозможи сериозно проширување на американското воено присуство – во замена за економска поддршка и безвизен режим за граѓаните на Гренланд. Во јуни, САД објавија дека Северната команда на Пентагон ќе добие директна контрола врз островот – историски пресврт насочен од Трамп.
Овие чекори го означуваат најрешителниот обид на Америка да ги официјализира своите арктички позиции. Во Гренланд, ова не создаде паника, туку калкулација.
Мораме да делуваме веднаш. Мора да почнеме преговори за целосна независност од Данска, за да не нѐ анектира некоја друга држава.
Партијата на Фенкер – Налерак, која застапува брзо осамостојување – во пролетните избори освои 25% од гласовите и за малку остана зад сегашните лидери Демократиит. Премиерот Јенс-Фредерик Нилсен претпочита поспор пристап. „Не сакаме независност веднаш. Нѐ интересира долгорочна стабилност,“ вели тој.
Фенкер стравува дека таквото одложување ќе ја влече Гренланд кон независност со исто толку бавен ритам како движењето на глечерите.
Провокациите од Трамп не се закана, туку потсетник: Гренланд не може вечно да одложува одлуки. Отворени сме за соработка со САД, Данска, Кина, па дури и Русија – само Гренланд да си ги постави условите.
Гренланд, во рамки на Кралството Данска, има уставно право да прогласи независност од 2009 година. Но, повеќе од половина милијарда долари годишни субвенции од Данска, околу 10.000 долари по глава – ја прават независноста само теорија. Фенкер ова го нарекува „фенатанилна инјекција што ја добиваме од Данска“. За да се ослободат, мора да се откажат од таа зависност.
Јасни се и предизвиците: Гренланд нема војска, инфраструктурата е оскудна, а населението се намалува. „Илузија е да мислиме дека можеме комплетно сами – мораме да бараме партнери. Единствено што бараме е суверенитет.“
Додека Гренланд се наметнува како нов стратешки плен, луѓето таму се уфрлени во вртлог помеѓу различни сили. Глобалната фокусираност е на Вашингтон или Копенхаген, но ретко кој прашува што сакаат самите Гренландци.
Одлучивме нив да ги прашаме.
Во текот на речиси две недели интервјуиравме политичари, ловци на поларни мечки, работници и млади. Најсилно нѐ импресионираше нивната желба самостојно и достоинствено да ја решаваат сопствената судбина – без принуда или кривични зделки.
Старите рани и новите гласови
Патувањето низ Гренланд носи една константа: времето секогаш може да ги измени плановите. Непредвидена бура често приземјува летови или замрзнува пристаништа — што и ние го искусивме.
Во Нук стигнавме со пропелерски авион од Исланд. Веднаш наидовме на груб арктички реализам: таксистот ни се пошегува гледајќи ги обувките на Даниел — „Имате ли вистински чевли?“ Како новодојденци во замрзнат град, прв предизвик ни беше да се снајдеме, додека Арктичкото сонце не заоѓаше никако.
Таксистот ни раскажа дека годинава бројот на посетители нагло пораснал. На шега ни кажа дека за гласачи на Трамп, наплаќа двојно повеќе.
Името Трамп, меѓу младите во Нук, предизвикуваше повеќе потсмев отколку срдита реакција. Неколку девојки што работеа во хотел, ни рекоа дека засилената изложеност на туристи поради новиот аеродром им носи бенефит – „додека Трамп не нѐ преземе“, низ смеа додаде една од нив.
„Не, нема шанси“, додаде другата. „Ретка е симпатијата за Трамп кај овдешните.“
Други не беа толку прибирливи. Во март, стотици маршираа низ Нук, протестирајќи против американско преземање. Оставени министри ги поведоа до У.S. конзулатот, носејќи гренландски знамиња и транспаренти „Make America Go Away“.
Јас би играл голф со Трамп – дипломатски преговори не се водат со протести, туку со дијалог.
Фенкер добил критики во татковината затоа што присуствувал на инаугурацијата на Трамп. Дел од соговорниците во Гренланд реагираат небрежно — американскиот пристап е веќе голем: Пентагон има воена база, Вашингтон врши притисок против кинески инвестиции, а Данска го финансира буџетот на Гренланд додека Америка ужива влијание без формално сопствеништво.
Гренландци имаат извесна автономија, се и државјани на Данска – многумина работат или студираат таму, како и Фенкер. Околу 88% од жителите се Инуити, а Данците се околу 7%.
Неговите тешки зборови се должат на нееднаквоста од минатото. „Дедо ми бил дел од данската елита, која управуваше со државата. Не сум против Данците, но системот не е фер.”
Фенкер зборува и за скандалот од 1960-тите и 70-тите: илјадници девојчиња и жени Инуити добиле импланти без информирана согласност од дански доктори — смета дека денес Гренланд би имал далеку поголема популација. „Тоа е практично геноцид“, вели тој.
И покрај скепсата кон странско влијание, Фенкер признава дека имигрантите се неопходни за иднината на островот. Најголемиот колектив се Филипинците, величина околу 1.000 лица, а бројни се и Тајланѓаните.
При фотографирање леденици, се запознавме со филипинско семејство. Анабел се преселила тука со сопругот кој работи во Гренланд. На почетокот била одбиена – ја советувале да си оди во својата земја затоа што не зборува гренландски, чувствувала омраза кон имигрантите дека работат повеќе од локалците.
Но, со текот на времето, сето тоа се променило. „Претходно не ги сакав Гренландците“, се насмеа Анабел. „Сега, бидејќи се потрудив искрено да научам за културата, ги разбирам. Ова е нивниот дом.“
Гренландскиот јазик — калалисут — е повеќе од комуникација. Тој е симбол на суверенитет и национална гордост.
Софи Амондсен, шивачка и мајсторка за традиционални кожени алишта од фока, вели: „Изненадени се што сѐ уште го чуваме мајчиниот јазик.“ Споредувајќи со други Инуит-територии, таа е горда што традицијата се чува и живее.
Секако, може да освоиме нешто и од надвор, но Гренланд мора да се гради низ наша перспектива.
Гренландскиот следбеник на Трамп
Последниве месеци, Гренланд преплавен од странски новинари. Локалните посредници знаат да наплатат и до 700 долари по интервју, што создава негодување дури и меѓу локалните инфлуенсери.
На Фејсбук-групата „Internationals in Nuuk“ може да се сретнат барања од новинари од Естонија, Јапонија и Италија. На еден сомнежливо им беше напишано: „Гренланд има потреба од одмор од странски медиуми и сите тие приказни за Трамп.“
И без посредник, успеавме да договориме разговор со Јорген Боасен – 51-годишен ѕидар, самопрогласен МАГА-инфлуенсер. За Боасен, Трамп донесе вистинска „златна ера“ во Гренланд.
Не воодушеви што сака да го напушти данското влијание и да ги продлабочи релациите со САД. Имал учество во кампањи за Трамп во Пенсилванија, бил на инаугурацијата со Фенкер, а годинава го пречекал и Доналд Трамп Јуниор во Нук — а тоа му донело ангажман во американска МАГА-организација.
Дури ни Боасен не сака Гренланд да стане 51. американска сојузна држава. „Бевме колонизирани и не сакаме нови господари,“ тврди тој.
Денес, паузирајќи меѓу неколку новинарски повици, ни призна дека некогаш бил љубезен со новинарите, но сега често бара најмалку оброк за возврат поради злоупотребата со високите хонорари посредници. Откако гo има дадено над 200 интервјуа, еднаш и сам повикал новинари на неговата омилена сауна — не секогаш работите се одвиваат над маса и со бифтек.
Неговиот МАГА-ентузијазам го чинел – добивал закани по живот и бил во болница по напад во бар. Јавно се нарекол „Трампов гренландски син“, а за Трамп рекол дека е како татко за него.
Го гледам Трамп, а и себеси, како Исус. Исус беше бунтовник. Во ова сценарио, Данците се како фарисеите – а мене понекогаш ме егзекутираат од сопствениот народ.
Сарфак Итук – животот низ гренландските села
Повеќе од третина од жителите на Гренланд живеат во Нук, но за да ја почувствуваме вистинската слика, се качивме на траектот Сарфак Итук кој патува еднаш неделно по крајбрежјето – вистински животен пат за многу мали заедници.
Во текот на патувањето, се мешавме со Инуити и Данци, а во еден момент ни се придружи и француска филмска екипа што снимаше криминалистичка драма. На појадок, млад Данец ни рече дека за разлика од очекувањата, американското внимание ги зближило Гренландците и Данците.
Посетивме и најживописниот град што го видовме — Сисимиут, каде видовме единствено дрво и десетици кучишта како вриштат во ветерот. На бродот, ни побараа да глумиме туристи во сцените на францускиот филм, додека чекавме „совршен“ постапен ледник.
Додека чекавме на снимање, Данекиња што ја посетуваше ќерката во Гренланд ни раскажа за болниот багаж: присилните IUD-имплантаци во 60-тите, експериментот со ‘Малите Данци’ што одвојуваше деца за асимилација, и денешните тестови за родителски капацитет кои ги таргетираат Инуитите.
Сепак, таа тврди дека релацијата Данска-Гренланд е пријателска, но се сомнева дека Гренланд може рамноправно да преговара со САД: „Ќе бидат измамени“, предупреди, со малку покровителски тон.
По пристигнувањето во Илулисaт, ја откривме арктичката реалност: морето – целосно замрзнато, а чамците – заробени.
Илулисат: Кучиња, риби и независна збунетост
Туризмот е важен, но главниот извор на приход за регионот се рибите – особено кампалото. Рибарите биле љубезни, но и резервирани – „Да, има повеќе Американци... добро и лошо“, ни одговори еден од нив.
Друг рибар ни ги покажа уловените риби: 'Рибата е голема, а јас сум мал. Ќе ја продадам, па ќе купам пиво!' се насмеа, и ѝ понуди на Бетани брак во шега.
Утредента, тројца рибари нè повикаа со нив на море. Капетанот Бро Мадсен некогаш бил градежник, но преминал во риболов заради слободата што ја добива на морето. Зимно време лови со санки и кучиња, а денес го дели животот меѓу традицијата и модерниот туризам.
Ние не зборувавме гренландски, но тие не беа затворени. Ни нудеа кафе и виски (љубезно одбиено). Во сезоната се случува по повеќе денови да не се враќаат на копно.
Мадсен смета дека Данска најдобро ја брани Гренланд, и не гледа потреба за избор меѓу сојузници – 'Имаме фамилија таму,' вели тој.
Не сите се толку оптимисти. Вечерта вечеравме со Оле Кристиансен, искусен ловец на фоки, нарвали и поларни мечки, кој доаѓа од крајниот север.
Тој е за независност и не се возбудува од Трамп. „Од Илулисат па јужно, врската Данска-Гренланд е силна,“ рече тој. Што е северно од таа линија, останува мистерија — но кога ловиш на мраз и делиш месо од мечка, политиката во Копенхаген делува далечно.
Сонување за суверенитет под снежни одложувања
За враќање во Нук, лошо време ги одложи летовите. Ова ни даде шанса да сведочиме на едно локално ритуално капење – 'поларен нуркачки клуб' на брегот во Нук, претежно Данци, кои со гола волја нуркаат во арктичката вода, па потоа се собираат на кафе или чај.
По капењето, една Данка му се насмевна на Даниел: „Слободно дојдете, само не нѐ преземајте!” Повеќето беа на краткорочни работни ангажмани – во парламентот, мисијата на ЕУ или најчесто, ги посетуваа децата.
Иако му се исмејуваа на Трамп, признаваат дека токму неговите потези ги натерале Данците да обрнат повеќе внимание на гренландските проблеми. Така Копенхаген годинава ги укина контроверзните родителски тестови. Кралот Фредерик X исто така доаѓаше во посета, што многумина го толкуваа како реакција на „ефектот Трамп“.
И повторно снег...
Низ постојани откажувања, патниците остануваат воздржани надевајќи се на авион, знаејќи дека секој момент среќата може да ги напушти. 'Ако се надеваш прерано, ќе ја урочиш работата!' си ги смируваат емоциите.
На крај, чекорот до цивилизацијата: аеродромот во Копенхаген ги пречека со дрвја и зелено село, различно од ледениот свет што го напуштија.
Патот на Гренланд до вистинска независност останува непредвидлив како арктичкото време. Но, едно станува јасно: макар што често е мета на потсмев, „Трамповиот сон“ за Гренланд открива една симпла вистина – Арктикот станува нова глобална сцена, а европското колонијално влијание е поранливо отколку што изгледа.
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
