Според најновите бројки, десетици земји влегле во зоната на „ултра ниска плодност“, каде што жените раѓаат помалку од 1,3 деца во просек - ниво за кое експертите велат дека води кон истребување/изумирање на населението.
Историски ниски стапки на наталитет се евидентираат низ целиот свет оваа година.
Во некои земји ситуацијата е критична
Бројни студии го покажуваат ова, вклучувајќи ги и неодамна објавените податоци за профилот X на Birth Gauge.
Тој профил редовно објавува податоци за бројот на раѓања и стапките на фертилитет (просечен број на деца по жена) за различни земји. Birth Gauge користи национална статистика и податоците што ги објавува се сметаат за веродостојни.
Ситуацијата е особено критична во Литванија, Полска, Костарика, Јужна Кореја, Сингапур...
Сите тие земји имаат стапка на фертилитет што се движи од 0,81 во Јужна Кореја до 1,10 во Костарика. Во Полска, стапката е 1,01, а во Литванија 1,02.
Кога фертилитетот паѓа на или под 1,0, тоа се нарекува демографска катастрофа во научната литература бидејќи тоа значи дека населението може да се преполови само за една генерација.
Се смета дека границата од 2,1 деца по жена ја означува стапката потребна за природно обновување на населението.
Источна Европа е полоша од Западна Европа
Ве молиме имајте предвид дека колоната „број на месеци“ во горната табела покажува на колку месеци од годината се однесува прикажаниот број на раѓања. Поради различната достапност, податоците не се целосни и не се секогаш споредливи со цели години, но сепак овозможуваат следење на клучните трендови.
Во европски контекст, силниот пад на бројот на раѓања во балтичките држави е особено значаен, т.е. Естонија, Латвија и Литванија, но и во земји како Полска, Чешка и Словачка. Овие земји забележаа двоцифрен процентен пад на новороденчињата во споредба со претходната година.
Полска е економското чудо на Европа, но - умира
Стапката на фертилитет во Полска беше 1,99 во 1990 година, а 2024 година е 12-та година по ред со повеќе смртни случаи отколку раѓања во оваа земја. Полскиот завод за статистика објави дека ќе биде тешко да се промени или подобри ситуацијата.
Сето ова е особено необично бидејќи оваа земја се издвојува во исто време како едно од најголемите економски чуда на Европа. Во последните две децении, Полска доживеа исклучително брз економски раст, удвојувајќи го БДП по глава на жител и надминувајќи ги повеќето свои соседи.
Германија, Австрија и Швајцарија се малку под границата од 1,3. Холандија и Белгија остануваат на околу 1,4. Ситуацијата во Медитеранот е загрижувачка; стапката во Италија е 1,11, во Шпанија 1,13, а во Грција 1,19.
Македонија е најлоша во поранешна Југославија
Со стапка од 1,42, Хрватска е подобра од поголемиот дел од Источна и Централна Европа, односно од повеќето поранешни социјалистички земји. Но, Хрватска, како и другите земји од поранешна Југославија, има ниска стапка на фертилитет и генерално тренд на опаѓање.
Сите земји од регионот бележат вредности далеку под границата потребна за реконструкција на населението. Дури и Косово, кое традиционално е познато по значително повисоки стапки на наталитет во споредба со остатокот од регионот, е под споменатата стапка на замена.
Африка, Авганистан и Јемен немаат проблеми со плодноста
Податоците презентирани во овој текст не ги вклучуваат земјите со особено висока стапка на плодност. Земјите од Субсахарска Африка убедливо доминираат овде. Во повеќето од овие земји, жените раѓаат помеѓу 4 и 6 деца во просек.
Највисоки вредности се забележани во Чад, Сомалија, ДР Конго, Нигер... Покрај африканските земји, високи стапки на плодност сè уште може да се најдат во Авганистан и Јемен, но ваквите вредности се исклучок надвор од Африка.
Јужна Кореја - земја на умирање
На глобално ниво, најголемо внимание неодамна привлече Јужна Кореја, која сè повеќе се опишува во медиумите како земја на умирање. Проекциите покажуваат дека до 2070 година, населението на Јужна Кореја би можело да се намали од 52 на само 38 милиони.
Првиот бран на намалување на стапките на наталитет беше резултат на политиката за планирање на семејството на државата во втората половина на 20 век, но проблемите продолжија дури и откако земјата се разви економски.
А во остатокот од Далечниот Исток, состојбата со плодноста е исклучително лоша.
Минатата година, Кина беше со стапка од 1,10 (податоците за оваа година сè уште не се достапни), додека Јапонија е на 1,13.
За споредба, да речеме дека САД, иако бележат негативен тренд, одржуваат стапка од 1,58.
Изненадувачки е фактот дека Иран е само 1,51, што е пониско од американскиот просек. Овие податоци покажуваат дека феноменот на низок фертилитет, кој до неодамна беше карактеристичен за развиениот свет, се проширил во земјите кои традиционално имаа повисока стапка на наталитет.
Кои се економските последици?
Фондот за население на ОН во извештајот од јуни предупреди дека на сè повеќе луѓе им се одзема слободата да основаат семејство поради високите трошоци за живот, војните и недостатокот на соодветни партнери, а не затоа што го отфрлаат родителството.
Според анализата на МекКинси Глобалниот институт, доколку трендот на низок фертилитет продолжи, растот на БДП по глава на жител во Европа би можел да забави за 0,4% годишно до 2050 година, а во некои земји и за 0,8% годишно, освен ако нема значително зголемување на продуктивноста или работното време.
Постои демографска транзиција
Економскиот аналитичар Предраг Бејаковиќ вели дека имало демографска транзиција.
„Веќе на крајот на 19 век имаше подобра здравствена заштита, вакцинации, а смртноста кај доенчињата и децата до 5 години беше преполовена, што е исклучителен цивилизациски успех. Дотогаш беше вообичаено да се имаат 4-5 деца, а оттогаш се сфати дека нема потреба од тоа“, вели Бејаковиќ за Индекс.
„На крајот на 19 век немаше ниту пензиски фонд, кој првпат беше воведен во Прусија. Ото фон Бизмарк не го воведе за да им помогне на работниците, но беше свесен за немирите што можеа да се појават. Во Хрватска беше воведен подоцна, во 1922 година, иако не се разви веднаш. Пензискиот фонд беше одредена гаранција за старост“, објаснува тој.
Тука е и важноста на земјоделството.
„Некогаш, децата почнуваа да работат рано, на 5, 6 години, по механизацијата, децата како работна сила престанаа да бидат толку неопходни“, вели тој и истакнува дека ова е основата на сè пониските стапки на фертилитет.
„Нема да биде подобро“
Тој верува дека работите не можат да се променат.
„Сите земји се обидуваат да ги пренасочат демографските трендови, огромни бенефиции им се даваат на жените што раѓаат, но овие потези не се многу корисни. Тешко е да се промени нешто тука, речиси невозможно, не гледам дека ќе биде подобро“, вели тој.
Јасно е дека општество со многу малку деца и стареечко население се соочува со сериозни предизвици за јавните финансии, пазарот на трудот и секојдневниот живот.
„Ќе има прераспределба на јавните расходи. Ова значи помалку средства за предучилишно воспитување и образование, а многу повисоки расходи за пензиски расходи, грижа за стари лица, долгорочна нега. Постојат сериозни проблеми со работната сила, поради што ќе треба да се увезуваат работници, но и дополнително да се роботизираат.
Исто така, има промена во потрошувачката, не толку на ниво на семејство, туку на ниво на целото општество, што ќе биде уште повеќе со сè помалку новороденчиња. Накратко, овој тренд го менува целиот свет, особено развиените постиндустриски земји; не гледам ниту една земја што би можела да послужи како добар пример“, заклучи тој.
Извор: Индекс
© Vecer.mk, правата за текстот се на редакцијата
